Sàn đại chúng chưa niêm yết (ĐCCNY), các sàn giao dịch chứng khoán hiện nay

Trong bài trước chúng ta đã nghiên cứu các khái niệm cơ bản và về thị trường OTC, sàn UPCOM, Công ty đại chúng,... Trong bài này ta cùng tiếp tục tìm hiểu về Sàn giao dịch ĐCCNY (tạm gọi), sân chơi mới cho cổ phiếu OTC.

Bài viết thuộc nhóm bài KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN, bạn có thể tham khảo thêm để có nền tảng kiến thức đầy đủ và vững chắc hơn.

Sàn giao dịch ĐCCNY là gì?

Sàn giao dịch ĐCCNY là sàn giao dịch của thị trường OTC  với cơ quan quản lý là VSD, nơi những Công ty đại chúng  chưa niêm yết đồng thời chưa đăng ký giao dịch tại sàn UPCOM sẽ được xếp giao dịch trên sàn này.

Nói là sàn cũng không thực sự chính xác vì bản chất các giao dịch chỉ có thêm sự quản lý của Trung tâm lưu ký chứng khoán (VSD) còn lại vẫn giữ nguyên tính phi tập trung của thị trường OTC, các giao dịch chuyển nhượng vẫn là trực tiếp giữa hai bên, không có thông tin, dữ liệu thống nhất một cách công khai như ba sàn HOSE, HNX, UPCOM. Tuy nhiên để tiện trình bày, bỏ qua những định nghĩa chính xác tuyệt đối, ta tạm gọi tắt là sàn ĐCCNY.

Nguồn gốc hình thành sàn ĐCCNY

Ngược dòng trở về năm 2006, năm “bùng nổ” của thị trường chứng khoán Việt Nam, ở thời điểm này, do Bộ Tài Chính quyết định thực hiện việc cắt giảm ưu đãi thuế thu nhập cho doanh nghiệp niêm yết kể từ ngày 1/1/2007, số lượng các công ty niêm yết tăng mạnh, đặc biệt là vào thời điểm cuối năm. Chỉ riêng tháng 12, số lượng công ty niêm yết tại TTGDCK TP HCM đã lên tới 50 công ty.

Tuy nhiên, sau đó, số công ty lên sàn đã tăng nhưng có thể do nhiều công ty không đủ điều kiện niêm yết hoặc không muốn niêm yết, thị trường tự do (OTC) vẫn quá lớn, lớn hơn gấp vài lần thị trường Sở giao dịch. Thêm nữa, hòa cùng sức nóng của thị trường chung thời điểm này, thị trường OTC cũng không kém phần sôi nổi, xong vì tính phi tập trung, nó lại tiềm ẩn khá nhiều rủi ro và rất khó quản lý.

Khi đó, việc chuyển nhượng chứng khoán diễn ra một cách trực tiếp, chỉ cần Hợp đồng chuyển nhượng, Sổ cổ đông và Chứng Minh thư là số cổ phiếu tự do trao tay liên tục.

Trong nỗ lực quản lý, kiểm soát thị trường tự do, đồng thời cũng nhằm mang lại một sân chơi tập trung, tăng thanh khoản, đảm bảo an toàn, minh bạch dễ theo dõi cho nhà đầu tư, Chính phủ và các cơ quan quản lý quyết định thành lập sàn giao dịch UPCOM.

Tuy quyết định này mang tính mệnh lệnh hành chính nhưng không thực sự hấp dẫn cả các nhà đầu tư và các công ty không chịu niêm yết. Kết quả là UPCOM trong giai đoạn này giao dịch rất kém, hầu như không ai quan tâm, và chính những công ty đã từng niêm yết khi hoạt động không tốt, không còn đủ điều kiện niêm yết nữa lại được chuyển sang giao dịch tại đây.

Vài năm sau đó, thêm một quyết định được ban hành buộc các công ty  đại chúng chưa niêm yết và chưa đăng ký giao dịch tại UPCOM phải thực hiện chuyển nhượng theo nguyên tắc được ban hành, dưới sự quản lý giám sát bởi VSD, vậy dù đã có một sàn giao dịch Unlisted Public Company Market (thị trường công ty đại chúng chưa niêm yết) nhưng vẫn còn một phần không nhỏ thị trường OTC lúc này sẽ được giao dịch trên sàn ĐCCNY.

Sự ra đời sàn giao dịch ĐCCNY

Ngày 31 tháng 01 năm 2013 Ủy ban Chứng khoán nhà nước ra Quyết định số 56/QĐ-UBCK ban hành quy chế chuyển quyền sở hữu chứng khoán của công ty đại chúng đã đăng ký tại trung tâm lưu ký chứng khoán việt nam nhưng chưa, không niêm yết, đăng ký giao dịch trên sở giao dịch chứng khoán.

Trước đó trong Luật chứng khoán năm 2006 đã quy định Chứng khoán của công ty đại chúng phải được lưu ký tập trung tại Trung tâm lưu ký chứng khoán trước khi thực hiện giao dịch. Và QĐ năm 2013 nhằm đưa các giao dịch tự do vào khuôn khổ, theo đó việc thanh toán tiền đối với chứng khoán chuyển quyền sở hữu (nếu có) sẽ do các bên liên quan tự thoả thuận và thực hiện theo đúng quy định pháp luật. Điều này giữ nguyên tính chất của thị trường OTC, giá được hành thành theo cơ chế thỏa thuận.

Tuy nhiên, mọi sự chuyển nhượng đều phải thực hiện minh bạch thông qua các Công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại là thành viên lưu ký (TVLK) của Trung tâm lưu ký.

Khi đó, môi trường giao dịch cổ phiếu OTC tạm gọi là sàn ĐCCNY có thêm một sân chơi công bằng, an toàn và đảm bảo hơn nhưng vẫn không bị lôi ra trước công chúng. Mục đích quản lý thị trường OTC của nhà nước dần được thực hiện.

TTCK Việt Nam chia thành 4 sàn giao dịch

Tính theo luật chứng khoán được áp dụng hiện nay (Luật chứng khoán 2019) và các văn bản pháp luật hiện hành có liên quan, tổng kết lại dưới góc nhìn của một nhà đầu tư, ta có thể chia thị trường thành 4 sàn giao dịch.

Sàn giao dịch tập trung, đầy đủ thông tin, công khai, minh bạch nhất được quản lý bởi các SGDCK là 2 sàn HOSE VÀ HNX. Nơi diễn ra các giao dịch của những công ty đại chúng đã niêm yết.

Sàn giao dịch UPCOM do SGDCK Hà Nội quản lý gồm các công ty đại chúng chưa niêm yết và công ty bị hủy niêm yết.

Sàn ĐCCNY (tạm gọi), do Trung tâm lưu ký chứng khoán VSD quản lý gồm các công ty đại chúng chưa niêm yết và chưa đăng ký giao dịch tại sàn UPCOM, nơi hoạt động chính của thị trường OTC.

So sánh các sàn giao dịch trên thị trường chứng khoán

Chú thích:

• CTĐC: Công ty đại chúng
• SGDCK: Sở giao dịch chứng khoán
• UBCK NN: Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước

Như vậy, hệ thống pháp luật ngày càng được hoàn thiện và thị trường OTC dần được kiểm soát, có thể vẫn sẽ có một bộ phận những công ty đã là công ty đại chúng nhưng chưa đăng ký với sở giao dịch hoặc những công ty đại chúng chưa đăng ký tại VSD vẫn diễn ra các giao dịch OTC nhưng về mặt chính thức ngoài thị trường chợ đen, ta có thể xác định được 4 sàn giao dịch khi đứng dưới góc nhìn của một nhà đầu tư.