Cấu trúc và hoạt động của thị trường chứng khoán

Điều đầu tiên khi bước vào tìm hiểu về chứng khoán là phải hiểu được cách thức vận hành, cơ cấu tổ chức của thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay. Để từ đó có được cái nhìn bao quát trước khi đi vào chi tiết cụ thể các khái niệm nhỏ khác. Vậy “Thị trường chứng khoán hoạt động như thế nào?” hãy cùng lớp học chứng khoán tìm hiểu ngay sau đây.

Bài viết thuộc nhóm bài Khái niệm cơ bản về thị trường chứng khoán, bạn có thể tham khảo thêm để có nền tảng kiến thức đầy đủ và vững chắc hơn.

Cấu trúc thị trường chứng khoán Việt Nam

Thị trường chứng khoán (thị trường tập trung) là một thị trường mà các cá nhân, tổ chức được tự do mua bán các loại chứng khoán một cách công khai, minh bạch dưới sự quản lý của nhà nước, cùng với đó các chủ thể tham gia buộc phải tuân theo các văn bản pháp luật hiện hành có liên quan.

Cơ cấu của thị trường gồm 7 chủ thể chính, trong đó có 2 chủ thể làm nhiệm vụ hỗ trợ. Cơ quan đầu não của thị trường là Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), giúp thay nhà nước thực hiện quản lý các hoạt động diễn ra trên thị trường, các bên tham gia chủ chốt gồm:

• Nhà đầu tư
• Công ty chứng khoán
• Sở giao dịch chứng khoán
• Công ty niêm yết

Hai đơn vị hỗ trợ chủ yếu còn lại là Ngân hàng chỉ định thanh toán, hỗ trợ thanh toán tiền cho các giao dịch và Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (VSD) hỗ trợ lưu trữ thông tin, hạch toán giao dịch của nhà đầu tư và nhiều nhiệm vụ khác  nữa.

  

(Ảnh minh họa, nguồn: sưu tầm)

Để hiểu rõ hơn về chức năng, nhiệm vụ của từng đơn vị cấu thành, ta cùng đi vào chi tiết từng phần sau.

Công ty niêm yết

Viết đầy đủ, Công ty cổ phần niêm yết chứng khoán là công ty đáp ứng đủ điều kiện phát hành cổ phiếu ra thị trường tập trung (Sở giao dịch chứng khoán), đã đăng ký niêm yết tại Sở giao dịch, đăng ký mã chứng khoán tại VSD và được UBCKNN chấp thuận qua nhiều thủ tục giấy tờ.

Công ty niêm yết phải tuân thủ kỷ luật chặt chẽ của thị trường giao dịch chứng khoán, và pháp luật về chứng khoán đặc biệt là chế độ công bố thông tin khi đăng ký niêm yết, công bố thông tin định kỳ và bất thường cho mọi nhà đầu tư và cổ đông trong công ty.

Đại khái đây chính là nơi sản xuất hàng hóa chính của thị trường chứng khoán, cơ bản bao gồm cổ phiếu và một bộ phận trái phiếu.

Xem thêm về chứng khoán niêm yết, chứng khoán chưa niêm yết và điều kiện niêm yết chứng khoán TẠI ĐÂY.

Nhà đầu tư (Investors)

Căn cứ Luật số 54/2019/QH14, Luật chứng khoán thì đầu tư chứng khoán là việc mua, bán, nắm giữ chứng khoán của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán. Còn nhà đầu tư là tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư trên thị trường chứng khoán.

Như vậy, nhà đầu tư chính là chủ thể thực hiện các giao dịch mua bán tạo nên sự biến động của đường giá.

Đối với nhà đâu tư cá nhân, muốn giao dịch trên thị trường, nhà đầu tư cần đủ 18 tuổi trở lên, đã được cấp CMND/CCCD và phải đăng ký mở tài khoản tại các công ty chứng khoán. Trường hợp nhà đầu tư chưa đủ tuổi, cần có sự bảo trợ của người đã đủ tuổi để tham gia đầu tư.

Nhà đầu tư tổ chức là những tổ chức đầu tư được lập thành pháp nhân theo quy định của pháp luật VN về cưo bản bao gồm:

• Công ty quản lý Quỹ đầu tư
• Công ty chứng khoán
• Ngân hàng
• Công ty tài chính
• Công ty bảo hiểm…

Sở giao dịch (chợ mua bán chứng khoán)

Sở giao dịch chứng khoán là đơn vị quản lý các sàn giao dịch, rất nhiều nhà đầu tư nhầm tưởng sàn giao dịch và sở giao dịch là một, cần nắm rõ, sàn giao là nơi diễn ra các hoạt động mua bán chứng khoán còn Sở giao dịch là cơ quan quản lý các hoạt động diễn ra trên sàn. Hiện nay nước ta có hai Sở giao dịch chứng khoán là SGDCK Tp Hồ Chí Minh (HSX) và SGDCK Tp Hà Nội (HNX)

Về sàn giao dịch, ta có 3 sàn hoạt động chính thức trên thị trường chứng khoán Việt Nam là sàn HOSE, HNX và sàn UPCOM. Trong đó:

• Sàn HOSE do Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh quản lý.
• Sàn HNX và UPCoM do Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội quản lý.
• Ngoài ra còn 1 sàn Đại chúng Chưa Niêm yết do Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) quản lý, sàn này lập ra nhằm mở rộng phạm vi quản lý của nhà nước trên thị trường OTC, nơi diễn ra các hoạt động chuyển nhượng cổ phiếu OTC của các Công ty Chưa niêm yết, chưa đăng ký Giao dịch.

Công ty chứng khoán

Trong cấu trúc thị trường, các công ty chứng khoán là cầu nối giữa nhà đầu tư và các chủ thể còn lại tham gia vào thị trường chứng khoán. Nhà đầu tư muốn mở tài khoản, đặt lệnh giao dịch các cổ phiếu của Công ty niêm yết phải thông qua đơn vị trung gian môi giới là các Công ty chứng khoán.

(Logo top 10 công ty chứng khoán có thị phần môi giới lớn nhất)

Nhiệm vụ của đơn vị này là hỗ trợ mở mới tài khoản, nhận lệnh đặt từ nhà đầu tư rồi chuyển tới các sàn giao dịch, sau khi tiến hành khớp lệnh, kết quả sẽ được trả về cho nhà đầu tư thông qua sự hạch toán của công ty chứng khoán.

Tham khảo danh sách các công ty chứng khoán là thành viên của HSX TẠI ĐÂY, là thành viên của HNX TẠI ĐÂY, hoặc danh sách tất cả các công ty chứng khoán do UBCKNN công bố TẠI ĐÂY

Ủy ban chứng khoán nhà nước

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước là cơ quan trực thuộc Bộ Tài chính, thực hiện chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Tài chính quản lý nhà nước về chứng khoán và thị trường chứng khoán.

(Ảnh minh họa UBCKNN)

UBCKNN là đơn vị trực tiếp quản lý, giám sát hoạt động chứng khoán và thị trường chứng khoán; quản lý các hoạt động dịch vụ thuộc lĩnh vực chứng khoán, thị trường chứng khoán theo quy định của pháp luật.

Bạn có thể truy cập website chính thức của UBCKNN để tra cứu các văn bản pháp luật, danh sách công ty chứng khoán, các quỹ đầu tư, công ty quản lý quỹ, tổ chức kiểm toán được chấp nhận, danh sách môi giới có chứng chỉ hành nghề, …

Website: https://www.ssc.gov.vn

Trung tâm lưu ký chứng khoán (VSD)

Trung tâm lưu ký chứng khoán, hoạt động theo mô hình Công ty TNHH nhà nước một thành viên, VSD có nhiệm vụ thực hiện đăng ký, lưu ký, bù trừ, thanh toán chứng khoán và cung cấp các dịch vụ hỗ trợ việc giao dịch mua, bán chứng khoán.

Hiểu đơn giản hơn, VSD là đơn vị hỗ trợ tập trung, lưu trữ thông tin, dữ liệu của các bên tham gia phát hành, mua bán chứng khoán. Khi mở tài khoản tại các công ty chứng khoán, hồ sơ sẽ được chuyển lại cho VSD quản lý, tài khoản chứng khoán chỉ là cách gọi tắt, đầy đủ phải là tài khoản lưu ký chứng khoán.

Website: http://www.vsd.vn

Chức năng của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán gồm:

Cùng bắt đầu từ vị trí nhà đầu tư, để thực hiện giao dịch chứng khoán, nhà đầu tư cần có tài khoản chứng khoán, loại tài khoản chỉ có thể mở tài khoản tại các công ty chứng khoán. Tới lượt mình, các công ty chứng khoán chuyển tiếp thông tin đăng ký mở tài khoản về Trung tâm lưu ký chứng khoán (VSD).

• Đảm bảo hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ, thanh toán chứng khoán và các dịch vụ hỗ trợ việc giao dịch chứng khoán được an toàn, hiệu quả. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư.

• Cung cấp dịch vụ đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán cho các chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch, chứng khoán phái sinh trên Sở Giao dịch Chứng khoán và chứng khoán của công ty đại chúng khác; các dịch vụ liên quan đến hỗ trợ giao dịch chứng khoán phù hợp với quy định của pháp luật.

• Thực hiện cấp mã chứng khoán bao gồm mã chứng khoán đăng ký tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán và cấp mã định danh chứng khoán cho các loại chứng khoán phát hành tại Việt Nam.

• Tổ chức thực hiện quyền của người sở hữu chứng khoán cho các tổ chức phát hành là các công ty đại chúng, các tổ chức có chứng khoán niêm yết/đăng ký giao dịch trên Sở Giao dịch Chứng khoán.

•  Cung cấp dịch vụ đại lý thanh toán cổ tức và lãi trái phiếu cho các tổ chức phát hành.
• Cung cấp dịch vụ đại lý chuyển nhượng và thực hiện chuyển quyền sở hữu đối với chứng khoán đăng ký tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán theo quy định pháp luật.
• Cung cấp các dịch vụ đăng ký, lưu ký và đại lý chuyển nhượng cho các loại chứng khoán khác theo thoả thuận với các tổ chức phát hành.
• Xây dựng và vận hành các cơ chế quản trị rủi ro gồm thực hiện chức năng đối tác bù trừ trung tâm (CCP), quản lý Quỹ hỗ trợ thanh toán, Quỹ bù trừ, hệ thống vay và cho vay chứng khoán theo quy định của pháp luật chứng khoán.
• Cung cấp các dịch vụ quản lý tài sản, các dịch vụ cho quỹ đầu tư và các dịch vụ khác theo yêu cầu của khách hàng trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán và phù hợp với quy định pháp luật hiện hành.
• Giám sát hoạt động của các thành viên của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán nhằm đảm bảo sự tuân thủ các quy chế hoạt động nghiệp vụ của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán nhằm bảo vệ tài sản của người sở hữu chứng khoán.
• Quản lý tỷ lệ sở hữu của người đầu tư nước ngoài theo quy định của pháp luật chứng khoán. Hỗ trợ phát triển thị trường chứng khoán thông qua việc cung cấp các dịch vụ cơ sở hạ tầng, kỹ thuật, thông tin, đào tạo, tuyên truyền và phổ biến kiến thức.

Cách thức hoạt động của thị trường chứng khoán

(Ảnh minh họa, nguồn: Lớp học chứng khoán)

 Sau khi đã có tài khoản, nhà đầu tư đặt lệnh mua bán trên sàn qua trung gian là các công ty chứng khoán, lệnh đặt được đẩy tới sở giao dịch chứng khoán, các sàn làm nhiệm vụ tìm kiếm các lệnh tương ứng để tiến hành khớp lệnh, cuối cùng trả lại kết quả về trung tâm lưu ký.

Căn cứ vào kết quả giao dịch, VSD thực hiện hạch toán, chuyển chứng khoán từ tài khoản của người bán sang tài khoản của người mua, và ngược lại, chuyển tiền từ tài khoản của người mua sang tài khoản của người bán. Do công việc hạch toán rất phức tạp mà công nghệ tại nước ta chưa đáp ứng được tốc độ xử lý nhanh nên quá trình thanh toán sẽ mất 2 ngày để hoàn thành, đây chính là khởi nguồn của khái niệm về các ngày thanh toán T+0, T+1, T+2,…

Số liệu cuối cùng sẽ được chuyển về các công ty chứng khoán, CTCK sẽ hạch toán về tài khoản của nhà đầu tư.

Ở một vị trí khác, các Công ty niêm yết sẽ tiến hành đăng ký niêm yết chứng khoán trên các sàn giao dịch thông qua Sở giao dịch Chứng khoán. Cổ phiếu, trái phiếu,… của công ty phát hành được mua bán, qua tay các nhà đầu tư trên các sàn giao dịch.

 Trên đây là bài viết ngắn phân tích cấu trúc và cách thức vận hành của thị trường chứng khoán, có lẽ còn rất nhiều khái niệm khác mà bạn còn thắc mắc nhưng để bạn không quá tải với lượng kiến thức thu nạp, mình xin dừng bài viết tại đây, bạn có thể xem thêm những bài tiếp theo trong nhóm bài này để biết thêm chi tiết. Chúc bạn luôn tỉnh táo trong các quyết định đầu tư của mình.

—————————————————————

Các nội dung liên quan:

Sự ảo tưởng trong đầu tư chứng khoán

Một nửa sự thật vốn dĩ không phải là sự thật của thị trường chứng khoán

Ma lực của thị trường chứng khoán

Sự ảo tưởng trong đầu tư chứng khoán

Những sai lầm thường thấy trong đầu tư chứng khoán

—————————————————————

KHÓA ĐÀO TẠO CHỨNG KHOÁN:

- Khóa học Chứng khoán cơ bản miễn phí, TẠI ĐÂY

- Khóa học Đầu tư chứng khoán nâng cao, TẠI ĐÂY

- Khóa huấn luyện đầu tư chứng khoán, TẠI ĐÂY

—————————————————————

Lớp học chứng khoán

—————————————————————